Στο Δημοτικό Σχολείο Xiaoshun της επαρχίας Zhejiang στην Κίνα εφαρμόστηκε για πρώτη φορά το Σεπτέμβριο του 2019 ένα πρόγραμμα καταγραφής του επίπεδου εμπλοκής, προσοχής και κατανόησης των μαθητών.

Οι μαθητές ήταν υποχρεωμένοι σε συγκεκριμένες ώρες μαθημάτων, να φορούν στα κεφάλια τους ηλεκτρονικούς κεφαλόδεσμους που μετρούσαν μέσω τριών ηλεκτροδίων (ένα στο μέτωπο, δύο πίσω από τα αυτιά), την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου.

Τα σήματα αυτά μέσω αλγόριθμου τεχνητής νοημοσύνης, μεταφράζονταν σε δεδομένα που σχετίζονται με επίπεδα συγκέντρωσης, πνευματικής εγρήγορσης ή κόπωσης, συναισθηματικής κατάστασης (π.χ. αν βαριούνται ή είναι αγχωμένοι).

Τα δεδομένα μεταφέρονταν σε πραγματικό χρόνο στους υπολογιστές των δασκάλων οι οποίοι μπορούσαν να δουν το μέσο όρο συγκέντρωσης της τάξης. Ταυτόχρονα μέσω ειδικής εφαρμογής μεταφέρονταν και στα κινητά των γονέων.

Για να γίνεται πιο εύκολη η παρακολούθηση του επιπέδου προσοχής των μαθητών, οι κεφαλόδεσμοι (headbands) διέθεταν φωτεινές ενδείξεις: κόκκινο για υψηλή συγκέντρωση, μπλε για απόσπαση προσοχής και λευκό για αποσύνδεση.

Το μέτρο δεν έτυχε θετικής υποδοχής από την πλευρά των μαθητών: Ένας μαθητής της πέμπτης τάξης ανέφερε ότι οι γονείς του τον τιμώρησαν όταν έλαβε χαμηλό σκορ συγκέντρωσης.

Υπήρξαν περιπτώσεις όπου τα παιδιά προσποιούνταν ότι προσέχουν περισσότερο, ώστε ο δείκτης να δείχνει «καλή επίδοση», ακόμη κι αν δεν καταλάβαιναν το μάθημα.

Ορισμένοι μαθητές παρομοίασαν το headband με “χρυσό στεφάνι”, από τη μυθική ιστορία του Monkey King, που σφίγγει όταν κάνεις αταξίες, ενώ κάποια ανέφεραν πόνο στο κεφάλι.

Αν και σύμφωνα με το σχολείο ο στόχος του προγράμματος ήταν η βελτίωση της συγκέντρωσης των μαθητών και η προσαρμογή της διδασκαλίας στις ανάγκες τους, οι αρχές διέκοψαν το πρόγραμμα κάτω από την πίεση των αντιδράσεων για την παραβίαση της ιδιωτικότητας των μαθητών, την ψυχολογική πίεση και τις ενστάσεις για την ηθική της παρακολούθησης.

Δεν μάθαμε ποτέ τι έγινε με τους 20.000 κεφαλόδεσμους που ήδη είχαν διανεμηθεί στα σχολεία καθώς και με τις 600.000 παραγγελίες για “focus EDU” – φιλική ονομασία του κεφαλόδεσμου- που είχαν δοθεί στην αμερικανική εταιρεία BrainCo.

Αυτό που σίγουρα ξέρουμε είναι ότι ανάλογες υλοποιήσεις έγιναν και σε άλλα σχολεία ίδιων ή διαφορετικών βαθμίδων στην Κίνα. Δεν είναι μάλλον τυχαίο ότι από το πανεπιστήμιο της ίδιας επαρχίας αποφοίτησαν ο Liang Wenfeng και ο Wang Xingxing, ιδρυτές αντίστοιχα της DeepSeek και της Unitree Robotics.

Η ευρωπαϊκή πολιτισμική παράδοση και κουλτούρα δεν επιτρέπει -προς το παρόν- ανάλογες εφαρμογές στις χώρες της Ευρώπης.

Οι ευρωπαϊκές χώρες προχωρούν κι αυτές – με αβέβαια όμως βήματα- στην ένταξη και αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Στο Λονδίνο το David Game College εγκαινίασε το 2024 το πρόγραμμα Sabrewing, το πρώτο που αντικαθιστά πλήρως τους παραδοσιακούς δασκάλους με τεχνητή νοημοσύνη (AI) και εικονική πραγματικότητα (VR).

Αν και το συγκεκριμένο σχολείο πρωτοπορεί στην τάξη χωρίς παραδοσιακούς δασκάλους, υπάρχουν σε ευρωπαϊκό επίπεδο πρωτοβουλίες που δείχνουν μια παγκόσμια τάση προς την αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης και την ενίσχυση της εμβυθιστικής εκπαίδευσης.

Στη χώρα μας ο πρώην υπουργός Παιδείας Κ. Πιερρακάκης ανακοίνωσε το Δεκέμβριο του 2024 την ανάπτυξη του «Προσωπικού Βοηθού Τεχνητής Νοημοσύνης» του μαθητή. Πρόκειται για ένα ατομικό chatbot που θα θα αξιολογεί το επίπεδο του μαθητή, θα τον συμβουλεύει σε τομείς που χρειάζεται βελτίωση και θα του υποδεικνύει ποια μέρη της ύλης πρέπει να επαναλάβει. Επιπλέον, θα έχει τη δυνατότητα να του βάζει τεστ.

Όπως όμως συνηθίζεται, η συγκεκριμένη εξαγγελία έγινε χωρίς να έχει προηγηθεί μελέτη των επιπτώσεων και των μετασχηματισμών που προκαλεί η εισαγωγή της τεχνητής νοημοσύνης στην εκπαιδευτική διαδικασία και ειδικότερα στο ρόλο των εκπαιδευτικών και βέβαια χωρίς μέριμνα για τη διαρκή ενίσχυση και υποστήριξη τους.

Μία από τις μεγάλες προκλήσεις που έχουμε να αντιμετωπίσουμε στο άμεσο μέλλον είναι το πώς η ένταξη των νέων τεχνολογιών δεν θα μετατραπεί σε τεχνολογία ελέγχου και παρακολούθησης, υποβάθμισης της κριτικής σκέψης και διεύρυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων.

Η ένταξη τέτοιων τεχνολογιών στην εκπαίδευση δεν μπορεί να είναι άσκηση εντυπώσεων. Οι συνθήκες επιβάλλουν τη διαμόρφωση εθνικής στρατηγικής μέσα από δημόσια συζήτηση και διάλογο με τους εμπλεκόμενους.

[1] (immersive education) αναφέρεται σε μια μορφή μάθησης που «βυθίζει» κυριολεκτικά τον μαθητή μέσα στο περιεχόμενο, χρησιμοποιώντας τεχνολογίες

*Ο Ανδρέας Παπαδαντωνάκης είναι εκπαιδευτικός, πρώην ειδικός γραμματέας της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ)

Πηγή: tovima.gr